Điều lạ nhất của đồi Cư H’lăm là khu rừng rậm già nguyên sinh gần 20 héc ta vẫn tồn tại giữa vùng người ở nhộn nhịp, với nhiều loại gỗ quý như sao đỏ, cà te, hương, gõ…, nhiều gốc cây to cỡ 3-4 người ôm. Người dân trong vùng gọi Cư H’lăm là đồi cây thiêng, nối sát với truyền thuyết mà người ta xem đó là bài học kinh nghiệm cuộc sống thường ngày lưu lại từ xa xưa. Ông Y Ruê Mlô, già làng buôn Ea Mắp dưới chân đồi Cư H’lăm lý giải: Cư trong tiếng Êđê là núi, đồi; còn H’lăm xuất hiện nghĩa chỉ tội loạn luân.

Chuyện lạ xẩy ra là con heo đã biết thành giết chết (để nguyên con) sẵn sàng đem ra làm lễ cúng thì đùng một cái sống lại, vùng dậy chạy đi. Heo chạy đến đâu thì đất tự nhiên sụt đến đó, kéo cả buôn làng vùi xuống thành đầm nước cạnh ngọn đồi. Từ đó, người ta mệnh danh ngọn đồi là Cư H’lăm và hồ nước là H’lăm như để nhắc nhở con cháu ý thức tôn trọng luật tục, tránh bị Yàng phạt do vi phạm luân thường đạo lý.

Về sau, vào mùa nước cạn, người dân trong vùng còn tìm thấy dưới lòng hồ những cột nhà sót lại như minh chứng cho mẩu truyện H’lăm là xuất hiện thật. Còn tồn tại những liên quan huyền bí được thêu dệt như: ai đi trên đồi H’lăm mà nói tới tên Y Đhin và H’hoan thì sẽ quên đường về, chặt cây ở đây về làm nhà thì nhà sẽ bốc cháy. Vì thế, cây rừng ở đây đã được bảo tồn nguyên vẹn từ đời này sang đời khác…

Sự tích núi và hồ H’lăm rất có thể đã truyền thuyết hóa về những dịch chuyển địa chất trong vùng. Trên đỉnh Cư H’lăm, người ta phát hiện một hố sâu cây xanh phủ um tùm, dấu tích của miệng núi lửa đã tắt từ lâu. Hồ H’lăm được cho là tạo ra do lòng đất dưới chân núi sụt xuống sau thời điểm núi lửa phun trào. Thiên nhiên đã ban tặng tuyệt tác núi và hồ H’lăm hợp lý cạnh nhau, tạo thành khung cảnh thơ mộng, không khí mát mẻ mẻ, trong lành vòng quanh năm. Khu rừng nguyên sinh Cư H’lăm có mức giá trị lớn về tài nguyên động – thực vật, phong cảnh thiên nhiên môi trường – sinh vật.

Năm 2009, Ủy Ban Nhân Dân tỉnh Đắk Lắk ra quyết định hành động công nhận Cư H’lăm là “di tích danh lam thắng cảnh”. Cuối năm 2011, chính quyền sở tại địa phương đã đồng ý cho Doanh nghiệp lớn Trách Nhiệm Hữu Hạn góp vốn đầu tư du ngoạn Đặng Lê lập dự án Bất Động Sản góp vốn đầu tư khai thác du ngoạn sinh vật – danh lam thắng cảnh rừng nguyên sinh đồi Cư H’lăm.  Hy vọng ở đây trở thành điểm du ngoạn thú vị lân cận phố núi Buôn Ma Thuột sôi động đang dần hiện thực./.