Thiếu quy chuẩn độ chín, sầu riêng không có ‘trọng tài chất lượng’

Xuất khẩu sầu riêng năm 2023 thu về gần 2,3 tỉ USD, là trái cây có giá trị cao nhất nhưng hiện nay chưa có quy trình chuẩn thu hoạch để đảm bảo độ chín. Khi giá lên cao, nhà vườn, thương lái cắt bán cả trái non khiến sầu riêng Việt Nam nhiều lần mất uy tín ở thị trường nhập khẩu.

• Việt Nam đang thả nổi, thiếu tiêu chuẩn về chất lượng trước khi xuất khẩu sầu riêng?

Còn cắt đồng loạt thì sẽ còn sầu riêng non

Vấn nạn sầu riêng xuất khẩu bị cắt trái non, cơm bị chua, sượng từng rộ lên vào tháng 9 – 10.2023, vừa qua lại tiếp tục tái diễn tại thị trường Nhật Bản.

Bà L.T.K, Giám đốc Công ty LLC, tại thành phố Tokyo, Nhật Bản, cho biết đầu tháng 3, doanh nghiệp này ký hợp đồng mua 6 tấn sầu riêng đông lạnh bóc múi của một doanh nghiệp tại tỉnh Lâm Đồng. Khi hàng xuất qua, doanh nghiệp này phải bán thanh lý, tiêu hủy gần 2,5 tấn. Các đối tác bán lẻ Nhật Bản phản ánh, sầu riêng nhạt toẹt, có vị chua, một số hộp còn nổi màu đen như nấm mốc…

Cũng theo bà K. doanh nghiệp đã ký hợp đồng với đối tác tại Việt Nam mua quả tươi loại B đưa vào bóc múi đông lạnh. Thông thường với hàng này, chỉ số độ ngọt (brix) tối thiểu là 26% nhưng khi kiểm tra hàng bị khách trả lại thì phát hiện múi sầu riêng chỉ đạt từ 13 – 19% brix.

“Lô hàng này khiến chúng tôi lỗ hơn 300 triệu đồng nhưng thiệt hại, mất mát lớn hơn là uy tín của doanh nghiệp đối với các nhà bán lẻ Nhật Bản khi sản phẩm không đạt chất lượng, phải thu hồi toàn bộ”, bà K. nói.

Câu chuyện xuất khẩu sầu riêng non cũng là một chủ đề nóng tại hội thảo báo cáo kết quả giai đoạn 1 (2020 – 2023), chương trình Chất lượng tiêu chuẩn toàn cầu (GQSP) nâng cao năng lực tuân thủ tiêu chuẩn chất lượng trái cây xuất khẩu của Việt Nam, do Tổ chức phát triển công nghiệp Liên Hiệp Quốc (UNIDO) và Viện Cơ điện nông nghiệp và công nghệ sau thu hoạch (VIAEP), thuộc Bộ NN-PTNT tổ chức giữa tháng 4 vừa qua.

Một trong những phát hiện được nhóm nghiên cứu VIAEP chỉ ra, thị trường sầu riêng có sự tham gia của đội quân “cò” sầu riêng, là các thương lái, chủ đại lý thu mua. Khi giá sầu riêng lên cao, họ yêu cầu nhà vườn thu hoạch cắt 1, 2 dao là hết vườn, nguy cơ cao lẫn cả trái non.

Đối với các doanh nghiệp lớn, quy trình kiểm soát, xác định độ chín của sầu riêng dựa vào đội “thợ gõ”, là những người có nhiều kinh nghiệm tuyển chọn sầu riêng. Khi vào chính vụ, sản lượng thu hoạch quá lớn, “thợ gõ” làm việc quá tải, rất dễ lọt sầu riêng non.

Ông Nguyễn Mạnh Hiểu, Trưởng bộ môn Công nghệ bảo quản nông sản thực phẩm, Viện Cơ điện nông nghiệp và công nghệ sau thu hoạch (VIAEP), cho rằng độ chín quyết định chất lượng sầu riêng nhưng vấn đề lớn nhất của ngành trái cây tỉ đô này là đang thiếu quy chuẩn về độ chín cũng như phương pháp xác định độ chín của trái sầu riêng để quyết định thời điểm thu hoạch. Nếu thu hoạch theo kiểu “cắt 1, 2 dao” đồng loạt như hiện nay thì sẽ còn lẫn quả già, quả non.

“Khi không có quy chuẩn xác định độ chín cho trái sầu riêng để làm trọng tài về chất lượng thì rất khó xác định được chủ vườn có cố tình cắt bán trái non hay không. Như vậy thì không có căn cứ để xử phạt, quy trách nhiệm. Trong khi đó, Thái Lan có riêng bộ quy tắc, quy định để kiểm soát, xử lý hành vi này”, ông Hiểu nói.

Sầu riêng Việt Nam chỉ cần học Thái Lan một tiêu chuẩn thôi!

Chia sẻ góc nhìn từ doanh nghiệp có nhiều năm xuất khẩu sầu riêng, ông Nguyễn Đình Tùng, Tổng giám đốc Công ty Vina T&T, cho biết nhu cầu từ thị trường với trái cây này rất lớn. Vấn đề là làm sao để có một quy trình chuẩn để cơ quan quản lý nhà nước kiểm soát chất lượng. Những lô hàng xuất khẩu sầu riêng trái non, thối hỏng bị phát hiện vừa qua dù chiếm tỷ lệ không lớn nhưng tác động tiêu cực, ảnh hưởng xấu đến hình ảnh, chất lượng sầu riêng Việt Nam.

Cũng theo ông Tùng, nếu xuất khẩu trái tươi, tùy thuộc vào yêu cầu, cung đường vận chuyển, doanh nghiệp và nhà vườn thống nhất thời gian thu hoạch, tính toán làm sao khi trái đến tay người tiêu dùng phải đảm bảo là trái chín. Còn với hàng đông lạnh, tiêu chuẩn đầu tiên là phải đạt độ chín mới đưa vào để bóc múi.

“Kiểm soát chất lượng sầu riêng Thái Lan đã làm tốt từ nhiều năm nay. Họ có những thiết bị chuyên dụng để đo kiểm chất lượng sầu riêng như ta đang kiểm tra nồng độ cồn. Cảnh sát Thái Lan sử dụng thiết bị này để kiểm tra chất lượng sầu riêng không đạt chuẩn là xử phạt rất nghiêm”, ông Tùng nói.

Đối với quả sầu riêng tươi, Việt Nam đã có ban hành tiêu chuẩn quốc gia TCVN 10739:2015. Sau nhiều vụ sầu riêng non xuất khẩu sang Trung Quốc, Nhật Bản, tháng 10.2023, Cục Trồng trọt ban hành Quyết định số 362/QĐ-TT hướng dẫn quy trình tạm thời kỹ thuật cắt tỉa hoa, quả và thu hoạch sầu riêng. Nhưng các doanh nghiệp, chuyên gia cho rằng, những quy định này chưa thể giải quyết được vấn nạn sầu riêng non.

Ông Vũ Đức Côn, Chủ tịch Hiệp hội sầu riêng Đắk Lắk, cho rằng cứ nhìn từ Thái Lan thì ngành sầu riêng Việt Nam chỉ cần học hỏi họ ở một tiêu chuẩn thôi. Đối với sầu riêng xuất khẩu, Thái Lan quy định phải đạt độ khô tối thiểu và đây là quy chuẩn để cơ quan chức năng căn cứ để tiến hành kiểm định chất lượng.

Trước đây, Thái Lan quy định sầu riêng xuất khẩu đạt độ khô 28 – 29% nhưng khi Việt Nam tăng xuất khẩu, trở thành đối thủ cạnh tranh trực tiếp với hộ thị trường Trung Quốc, họ lập tức nâng lên độ khô tối thiểu 32%. Cơ quan quản lý kiểm tra đạt độ khô này mới cho phép doanh nghiệp xuất khẩu.