Tìm giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam

Sáng 11/9, tại TP Buôn Ma Thuột, Báo Nông nghiệp Việt Nam – đơn vị Thường trực Tổ Điều hành Diễn đàn Kết nối nông sản 970 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN-PTNT) chủ trì, phối hợp cùng Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk, Sở NN-PTNT tỉnh Đắk Lắk, Cục Bảo vệ Thực vật, Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường tổ chức Diễn đàn “Nhận diện thực trạng liên kết tiêu thụ, xuất khẩu sầu riêng 2023 và giải pháp phát triển hiệu quả, bền vững ngành hàng sầu riêng Việt Nam”.

Các đại biểu tham dự Diễn đàn điểm cầu Đắk Lắk

Diễn đàn có sự tham dự và chủ trì của Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan tại đầu cầu Bộ NN-PTNT và sự có mặt trực tiếp của lãnh đạo các Cục, Vụ, Trung tâm của Bộ NN-PTNT, gồm: Cục Kinh tế hợp tác và PTNT; Trung tâm Chuyển đổi số và thống kê nông nghiệp; Cục Bảo vệ thực vật; Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường; Vụ Pháp chế; Văn phòng SPS Việt Nam.

Ông Nguyễn Ngọc Thạch, Tổng biên tập Báo Nông nghiệp Việt Nam, Tổ trưởng Tổ Tổ Điều hành Diễn đàn Kết nối nông sản 970; bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật; ông Vũ Đức Côn, Phó Giám đốc Sở NN-PTNT Đắk Lắk, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk; ông Phạm Văn Duy, Phó Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường chủ trì Diễn đàn.

Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan phát biểu khai mạc diễn đàn

Ngoài điểm cầu chính trực tiếp tại TP Buôn Ma Thuột, tỉnh Đắk Lắk với gần 300 đại biểu tham dự, Diễn đàn còn kết nối hơn 1.000 điểm cầu trực tuyến là các Sở/ban/ngành thuộc các tỉnh, thành có vùng trồng sầu riêng, đông đảo các chủ nhà vườn, hợp tác xã, nông dân, doanh nghiệp, hiệp hội, ngân hàng, tổ chức, nhà nhập khẩu tham gia phát triển chuỗi ngành hàng sầu riêng Việt Nam.

Phát biểu tại diễn đàn, Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan nhấn mạnh: chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn thể hiện qua “hợp tác – liên kết – thị trường”. Do đó, muốn ngành hàng sầu riêng nói riêng, các ngành hàng khác nói chung phát triển, phải tổ chức lại cấu trúc ngành hàng bền vững. Trong đó, phải có sự hiện diện của cả sản xuất (nông dân) và tiêu thụ (doanh nghiệp). Việt Nam cần kết hợp giữa việc siết chặt quản lý nhà nước; chính quyền địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội phải tham gia từ đầu cùng nông dân, giúp người dân có đầy đủ thông tin để điều chỉnh sản xuất.

Bộ trưởng bày tỏ mong muốn, thông qua diễn đàn sẽ tạo được sự kết nối chặt chẽ giữa doanh nghiệp, HTX, hộ sản xuất với nhau. Bên cạnh đó, phải nhận thức rõ, phát triển bền vững ở đây không phải là cây sầu riêng bền vững mà là con người tham gia vào chuỗi ngành hàng sầu riêng bền vững.

“Sầu riêng không phải là câu chuyện lạ. Trước đây, đã có nhiều ngành hàng tiềm năng ban đầu rất háo hức phát triển nhưng sau đó lại rơi vào bi kịch, vì chúng ta nghĩ thời cơ nhiều hơn là chúng ta nhận diện thách thức” – Bộ trưởng nói.

Ông Nguyễn Ngọc Thạch, Tổng biên tập Báo Nông nghiệp Việt Nam, Tổ trưởng Tổ Tổ Điều hành Diễn đàn Kết nối nông sản 970 phát biểu

Ông Nguyễn Ngọc Thạch, Tổng biên tập Báo Nông nghiệp Việt Nam, Tổ trưởng Tổ Điều hành Diễn đàn Kết nối nông sản 970 cho biết, “sầu riêng” đã thực sự trở thành “niềm vui chung” khi 7 tháng đầu năm 2023, “vua các loại trái cây” đang mang về cho đất nước hơn 1 tỷ USD và dự báo có thể đạt trên 2 tỷ USD trong năm nay.

Tuy nhiên, chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận, ngành hàng này đã rơi vào “cái bẫy” mà Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan đã cảnh báo một năm trước, đó là: “Khi giá cả lên, một bộ phận người nông dân sẽ tăng sản lượng bằng mọi cách, lạm dụng các chất kích thích tăng trưởng, tự phát mở rộng vùng trồng…”.

Ông Nguyễn Hoài Dương, Giám đốc Sở NN-PTNT Đắk Lắk nhấn mạnh tư duy chia sẻ thị trường sầu riêng bền vững.

Đại diện doanh nghiệp phát biểu tại diễn đàn.

“Do đó, Diễn đàn hôm nay là lúc các cơ quan cơ quan quản lý Nhà nước, địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội, nhà vườn, các hợp tác xã, thương lái cùng “ngồi với nhau”, thẳng thắn nhìn vào những hạn chế, tồn tại của ngành hàng sầu riêng. Từ đó, cùng hành động, ngăn chặn các hành vi vi phạm quy định, pháp luật, hành vi sản xuất, liên kết, thương mại, xuất khẩu không trong sáng để bảo vệ thương hiệu và ngành hàng sầu riêng Việt Nam”, ông Nguyễn Ngọc Thạch nhấn mạnh.

Ông Vũ Đức Côn, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk chia sẻ thực trạng ngành sầu riêng Đắk Lắk

Cùng chung quan điểm cần “đi cùng nhau”, ông Nguyễn Hoài Dương – Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Đắk Lắk thông tin, đến nay cả nước có hơn 112 ngàn ha sầu riêng, diện tích đã tăng nhanh trong những năm gần đây, bình quân mỗi năm tăng gần 25% trong 5 năm gần đây, với tổng sản lượng hiện nay khoảng 900 ngàn tấn; trong đó tập trung ở một số vùng chính như: Tây Nguyên hơn 52 ngàn ha (khoảng 47%), Vùng Đồng bằng sông Cửu Long 33 ngàn ha (khoảng 30%), Vùng Đông Nam bộ 21 ngàn ha (khoảng 19%) và một số địa phương khác. Riêng tỉnh Đắk Lắk hiện có khoảng 23 ngàn ha, trong đó có khoảng 50% diện tích đã cho thu hoạch với sản lượng năm 2023 ước tính trên 200 ngàn tấn.

Bà Nguyễn Thị Thái Thanh, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Ban Mê Green Farm đề xuất giải pháp liên kết sản xuất nông nghiệp và tiêu thụ sản phẩm sầu riêng

Hai năm qua, giá sầu riêng đã tăng cao khi Nghị định thư về yêu cầu kiểm dịch thực vật xuất khẩu chính ngạch sầu riêng vào Trung Quốc được ký kết giữa Bộ NN-PTNT và Tổng cục Hải quan Trung Quốc. Dự kiến, năm 2023, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng cả nước sẽ đạt trên 1,6 tỷ USD, chiếm khoảng 30% kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam.

Bên cạnh những yếu tố tích cực, thuận lợi thì việc phát sinh, đối mặt với những khó khăn, thách thức, rủi ro, thậm chí là tiêu cực do tăng trưởng nóng.

Đại diện Sở NN-PTNT đề xuất diễn đàn thảo luận các vấn đề xoay quanh các nội dung như thống nhất quan điểm, nguyên tắc, yêu cầu về xây dựng liên kết lâu dài, bền chặt, tạo niềm tin, cùng đồng hành; lợi ích cùng hưởng, rủi ro cùng chia sẻ. Xây dựng ngành hàng chất lượng, minh bạch, trách nhiệm; Tuân thủ đầy đủ, nghiêm ngặt các quy định, chuẩn mực của thị trường, của đối tác…

Bên cạnh đó, ông Dương cho rằng cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm và mối quan hệ của các cấp, các ngành, của Hiệp hội, doanh nghiệp, hợp tác xã và người nông dân trong tổng thể không gian liên kết phát triển ngành hàng.

Ông cũng mong muốn diễn đàn sẽ có những đề xuất cơ chế, chính sách, giải pháp hữu hiệu để tận dụng, phát huy có hiệu quả tiềm năng, cơ hội và giải quyết kịp thời những vấn đề khó khăn phát sinh trong thực tiễn.

“Trái sầu riêng muốn đi xa, tạo thị trường bền vững, thì mọi chủ thể trong chuỗi giá trị cần phải chung sức chung lòng, hợp tác gắn bó để cùng đi lên. Nông dân, doanh nghiệp, địa phương có vùng trồng và cơ quan quản lý nhà nước, nhà khoa học cần ‘đi cùng nhau’ trong tổng thể không gian liên kết phát triển ngành hàng”, ông Dương kêu gọi.

Thông tin về tình hình ngành hàng sầu riêng, ông Vũ Đức Côn, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đắk Lắk cho biết, giá trị xuất khẩu sầu riêng Việt Nam liên tục tăng từ 29,2 triệu USD năm 2016 lên 420 triệu năm 2022 và 8 tháng năm 2023 đạt gần 1,2 tỷ USD (tăng gấp 3 lần so với cả năm 2022). Tính đến tháng 8/2023, cả nước có 422 mã số vùng trồng sầu riêng và 153 mã số cơ sở đóng gói đáp ứng đầy đủ yêu cầu để xuất khẩu.

Sản lượng sầu riêng Đắk Lắk tăng rất nhanh trong giai đoạn 2016 – 2023, từ trên 30.000 tấn lên ước đạt 190.000 tấn, với tốc độ tăng trưởng xấp xỉ 30%/năm. Trong đó, sản lượng trên diện tích được cấp mã vùng trồng khoảng 47.300 tấn, chiếm 25%. Đắk Lắk hiện có sản lượng sầu riêng đứng thứ 2 cả nước sau Tiền Giang.

Bên cạnh đó, diễn đàn cũng nhận được nhiều ý kiến, chia sẻ về bất cập, khó khăn, vướng mắc, thách thức trong tổ chức sản xuất, chế biến, thương mại, xuất khẩu ngành hàng sầu riêng Việt Nam từ các hợp tác xã, chủ nhà vườn, doanh nghiệp ở cả điểm cầu trực tiếp và trực tuyến.

Nhằm giúp ngành hàng sầu riêng Việt Nam phát triển bền vững, đại biểu, đại diện các Cục, Vụ, Trung tâm tham dự diễn đàn sẽ phổ biến rộng rãi các quy định về mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, an toàn thực phẩm, tiêu chuẩn kỹ thuật sản phẩm, các quy định về hợp đồng kinh tế, thương mại nông sản, liên kết sản xuất và các quy định về việc xử phạt hành chính đối với các hành vi vi phạm sẽ được ban hành trong Nghị định Bộ NN-PTNT trình Chính phủ ban hành tới đây.

Qua đó, nâng cao nhận thức, trách nhiệm và có những hành động cụ thể, quyết liệt để bảo vệ, phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng đến đông đảo quần chúng nhân dân, các cấp chính quyền, hệ thống chính trị, hợp tác xã, doanh nghiệp và bà con nông dân trồng sầu riêng.

Công ty Cổ phần Ban Mê Green Farm cũng nêu thực trạng về loạn giá, bẻ cọc làm gãy mối liên kết ngành hàng sầu riêng và những bài học kinh nghiệm, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc liên kết với các hợp tác xã, người nông dân. Theo bà Nguyễn Thị Thái Thanh, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Ban Mê Green Farm, một trong những khó khăn lớn là của ngành hàng sầu riêng là liên kết sản xuất nông nghiệp và tiêu thụ sản phẩm còn thiếu bền vững. “Ngành hàng sầu riêng chưa có sự liên kết chặt chẽ giữa các hợp tác xã – nông dân và doanh nghiệp. Các liên kết giữa doanh nghiệp và nông hộ sẵn sàng bị bẻ gãy khi giá lên cao, gây mất ổn định ngành hàng và chất lượng sản phẩm tiêu thụ, xuất khẩu. Trong khi đó, các hợp tác xã chưa thực sự phát huy được vai trò, giá trị của mình tại vùng liên kết”, bà Thanh phản ánh.